Matura z biologii – informacje
Matura z biologii to przepustka na szeroki wachlarz kierunków studiów, od upragnionej przez wielu medycyny, przez prężnie rozwijającą się biotechnologię i bioinformatykę, aż po nauki przyrodnicze, takie jak ochrona środowiska. Od marzeń i planów dzieli kandydatów egzamin maturalny z biologii na poziomie rozszerzonym. Aby zwiększyć swoje szanse na wysoki wynik warto przeprowadzić odpowiednie przygotowanie do matury z biologii.
W powszechnej opinii matura ta jest niewdzięcznym arkuszem, który sprawdza umiejętność pisania pod klucz, a jego wynik nie odzwierciedla zdobytej wiedzy. Jak więc przygotować się do matury z biologii? Czy można znaleźć w niej ciekawe, sensowne i przede wszystkim schematyczne zadania? Odpowiemy na te pytania!
Kilka uwag praktycznych
Egzamin maturalny z biologii jest organizowany jako jeden z pierwszych spośród przedmiotów rozszerzonych, a jego termin przypada zazwyczaj między 10 a 15 maja.
Rozwiązywanie każdego arkusza, zgodnie z informatorem CKE, trwa 180 minut, składa się on z około 25 zadań (zamkniętych i otwartych), reprezentujących różnorodne wymagania ogólne i szczegółowe z podstawy programowej. Zadania mają sprawdzać zarówno wiedzę, jak i umiejętności złożone zdającego. Wśród nich CKE wymienia m.in. wyjaśnianie procesów, zjawisk i zależności, porządkowanie przyczynowo skutkowe podanych informacji, analizę i planowanie eksperymentów oraz prowadzenie rozumowania opartego na treściach biologicznych. Wszystkie umiejętności oraz wymienioną wyżej wiedzę opanujesz decydując się na przygotowanie do matury z biologii z zespołem IwK.
Jakich zadań można się spodziewać, czyli przygotowanie do matury z biologii z Indeksem w Kieszeni
Rozkład tematyczny zadań faktycznie zmienia się z roku na rok, jednak przygotowanie do matury z biologii zwykle skłania się ku podobnemu zakresowi materiału. Można jednak przygotować się do typów poleceń, z którymi na pewno zetkniemy się podczas pisania arkusza, a których zrozumienie ułatwi nam poprawne i pełne rozwiązanie zadania.
W przypadku zadań typu zamkniętego możemy spodziewać się typowych poleceń: wybierz, podkreśl, zaznacz. Sprawę komplikują czasowniki operacyjne używane w zadaniach otwartych, które wymagają od zdającego konkretnych czynności. Przygotowanie do matury z biologii z Indeksem w Kieszeni bierze pod uwagę wszystkie rodzaje zadań, jakie możesz znaleźć w arkuszu.
Wymień
Zdający zapisuje w odpowiedzi nazwę / nazwy (np. narządów, procesów, elementów budowy, gatunków) bez opisu, uzasadnienia ani wyjaśnienia.
Podaj, określ
Za pomocą zwięzłej odpowiedzi zdający przedstawia np. istotę danego procesu czy zjawiska albo jego przyczynę, używając odpowiedniej terminologii biologicznej, w oparciu o analizę materiału źródłowego lub własną wiedzę, bez wnikania w szczegóły.
Przykładowe zadanie
Zadanie 1 (Matura CKE, maj 2019)
Triacyloglicerole, czyli tłuszcze właściwe, są przede wszystkim materiałami zapasowymi dla różnych organizmów. W organizmie człowieka o wadze ciała 70 kg masa tłuszczów właściwych wynosi ok. 11 kg. Głównym miejscem przechowywania triacylogliceroli jest cytoplazma komórek tłuszczowych. U ludzi o prawidłowej masie ciała największe nagromadzenie tych komórek występuje w tkance podskórnej. Na schemacie przedstawiono budowę cząsteczki pewnego triacyloglicerolu.
a) Wymień nazwy dwóch enzymów trawiących tłuszcze w przewodzie pokarmowym człowieka i określ liczbę cząsteczek różnych kwasów tłuszczowych, która powstanie po całkowitym strawieniu przedstawionej na schemacie cząsteczki.
Enzymy trawiące triacyloglicerole:
Liczba cząsteczek różnych kwasów tłuszczowych:
b) Podaj przykład funkcji, którą pełnią tłuszcze zgromadzone w podskórnej tkance tłuszczowej człowieka, innej niż stanowienie materiału zapasowego.
Na podstawie: Biologia, Jedność i różnorodność, praca zbiorowa, Warszawa 2008.
Jak rozwiązać to zadanie?
W tym zadaniu w punkcie (a) zdający powinien podać dwa enzymy trawiące spośród czterech sugerowanych przez klucz: lipazy ślinowej, lipazy żołądkowej, lipazy trzustkowej, lipazy jelitowej. Następnie należy podać liczbę „3” jako liczbę cząsteczek różnych kwasów tłuszczowych. Za poprawne rozwiązanie tego podpunktu przysługuje 1 punkt.
W podpunkcie (b) zdający podaje jedną z możliwych odpowiedzi, np. pełnienie funkcji termoizolacyjnych/ochrony mechanicznej narządów, za co otrzymuje kolejny punkt.
Opisz
Osoba zdająca formułuje krótką odpowiedź pisemną, nie ograniczając się tylko do podania nazw, ale również przedstawiając budowę (np. komórki, narządu, organizmu) lub przebieg jakiegoś procesu, zjawiska czy doświadczenia (np. następstwo wydarzeń), bez wyjaśniania przyczyn.
Przykładowe zadanie
Zadanie 8.3 (Matura CKE, lipiec 2020)
Opisz funkcję, jaką w procesie zapłodnienia u roślin okrytonasiennych pełnią:
- komórka wegetatywna
- komórka generatywna
Jak rozwiązać to zadanie?
Aby otrzymać za zadanie pełne 2 punkty, należy podać znaczenie komórki wegetatywnej odnosząc się do wytwarzania łagiewki pyłkowej (np. tworzy łagiewkę pyłkową, przez którą wprowadzane są do zalążka gamety męskie) oraz komórki generatywnej – odnoszące się do wytwarzania komórek plemnikowych biorących udział w podwójnym zapłodnieniu (np. tworzy dwie komórki, z których jedna zapładnia komórkę jajową, a druga komórkę centralną).
Porównaj
Zdający wskazuje podobieństwa i różnice między obiektami, procesami, zjawiskami, teoriami, bez wyjaśniania przyczyn tych podobieństw i różnic.
Przykładowe zadanie
Zadanie 1.3. (Matura CKE, maj 2019)
Określ, na czym polega różnica między rybosomami występującymi w cytozolu a rybosomami występującymi w matriks mitochondriów komórek trzustki. W odpowiedzi porównaj oba typy rybosomów.
Jak rozwiązać to zadanie?
Pełny punkt przysługuje w tym zadaniu za określenie różnicy polegającej na występowaniu w mitochondriach rybosomów typu prokariotycznego, a w cytozolu rybosomów typu eukariotycznego albo określenie różnicy w wielkości obu typów rybosomów lub współczynnika sedymentacji obu tych struktur np. „W mitochondriach występują rybosomy typu prokariotycznego, które są mniejsze od rybosomów występujących w cytozolu komórek eukariotycznych”.
W zadaniu nie uznaje się odpowiedzi nieokreślających kierunku różnicy, nie wystarczy więc napisanie ogólne stwierdzenia „różnią się wielkością”.
Wykaż
Przy pomocy krótkiej odpowiedzi zdający ukazuje, że istnieje zależność, związek (np. czasowy, przestrzenny, przyczynowo skutkowy) między faktami biologicznymi (przyczyna – skutek, budowa – funkcja, budowa – tryb życia, budowa – środowisko itp.), bez wnikania w przyczyny tej zależności.
Przykładowe zadanie
Zadanie 4 (Matura CKE, maj 2021)
Glikokaliks jest zbudowany z łańcuchów oligosacharydowych przyłączonych do białek i lipidów błony komórkowej. Glikokaliks ochrania powierzchnię komórki przed uszkodzeniami mechanicznymi i chemicznymi. Ponieważ oligosacharydy i polisacharydy wiążą wodę, powierzchnia komórki jest śliska. Wiązana przez oligo – i polisacharydy warstwa wody występująca na powierzchni błony komórkowej zmniejsza tarcie komórki o inne komórki i macierz międzykomórkową.
Wykaż, że występowanie glikokaliksu na powierzchni erytrocytów ma znaczenie dla funkcjonowania tych komórek.
Jak rozwiązać to zadanie?
Cały punkt przysługuje za prawidłowe wykazanie znaczenia glikokaliksu, uwzględniające: mniejsze tarcie erytrocytów o inne komórki lub tkanki albo słabsze przyleganie erytrocytów do innych komórek lub tkanek oraz znaczenie jednej z tych właściwości dla funkcjonowania erytrocytów np. „Glikokaliks osłabia oddziaływania między erytrocytami, przez co nie zlepiają się ze sobą”.
Uzasadnij
Za pomocą krótkiej odpowiedzi zdający podaje argumenty, czyli fakty biologiczne, przemawiające za hipotezą, tezą, stwierdzeniem, poglądem, opinią lub przeciwko; argument musi merytorycznie odnosić się do materiału źródłowego w zadaniu lub wiedzy biologicznej zdającego.
Przykładowe zadanie
Zadanie 2.2. (Matura CKE, maj 2021)
Uzasadnij, że dla efektywnego zachodzenia procesów oddychania wewnątrzkomórkowego konieczny jest ciągły transport kwasu ortofosforowego (Pi) oraz ADP do wnętrza mitochondrium.
Jak rozwiązać to zadanie?
Zdający otrzymuje punkt za poprawne uzasadnienie, odnoszące się do konieczności dostarczania do mitochondrium substratów reakcji syntezy ATP (fosforylacji substratowej lub oksydacyjnej), np. „Kwas ortofosforowy i ADP są substratami syntezy kolejnych cząsteczek ATP podczas fosforylacji oksydacyjnej, zachodzącej we wnętrzu mitochondrium”.
Wyjaśnij
Krótką odpowiedzią zdający przedstawia zależności lub związki czasowe, przestrzenne, przyczynowo skutkowe (rozpoznając przyczynę i skutek oraz wskazując drogę, która prowadzi od przyczyny do skutku).
Przykładowe zadanie
Zadanie 9.2. (Matura CKE, maj 2021)
Wyjaśnij, dlaczego radioaktywne atomy węgla 14C, znajdujące się początkowo w znakowanym CO2, wykryto następnie w związkach organicznych znajdujących się w soku floemowym rośliny.
Jak rozwiązać to zadanie?
Odpowiedź punktowana uwzględnia: asymilację znakowanego radioaktywnie dwutlenku węgla oraz załadunek wtórnych produktów fotosyntezy do soku floemowego lub transport wtórnych produktów fotosyntezy w soku floemowym, np.:
„Radioaktywne atomy węgla z CO2 zostały wbudowane w cukry podczas procesu fotosyntezy, a sacharoza jest pobierana przez komórki rurek sitowych”.
Wyniki z poprzednich lat
Średnie wyniki procentowe z matury rozszerzonej z biologii kształtuję się na poziomie 30 – 40%. Należy pamiętać, że dobrym odzwierciedleniem poziomu, na który napisaliśmy maturę, są skale centylowe i skaningowe, które CKE podaje co roku w swoich raportach. W 2021 zaledwie 4% abiturientów uzyskało z matury wyniki na poziomie 76% i wyższym, co oznacza, że 96% maturzystów nie osiągnęło z tego egzaminu wyniku 76%. Przygotowanie do matury z biologii z pomocą Indeksu w Kieszeni sprawi, że otrzymasz szansę na znacznie wyższy wynik od średniej!
Na co szczególnie uważać?
Trudności, z którymi spotykają się zdający i stosunkowo niskie średnie wyniki egzaminu maturalnego z biologii są konsekwencją częstego pomijania w szkołach ćwiczenia umiejętności myślenia i wnioskowania. Przygotowanie do matury z biologii z IwK ćwiczy nie tylko pamięciowe odtwarzanie treści podręczników szkolnych, ale kieruje na analizę schematów, wyciąganie wniosków, przewidywanie skutków określonych procesów.
Zwracamy również uwagę na formułowanie odpowiedzi, najpierw ustnych, a później tych przelewanych na papier. Sprawia to zazwyczaj problemy podczas egzaminu, na którym uczniowie wiedzą, co jest prawidłową odpowiedzią, ale nie potrafią w taki sposób ubrać jej w słowa, by zawierała wszystkie elementy uwzględnione w kluczu maturalnym. Przygotowanie do matury z nami sprawi, że bez problemu nauczysz się formułować wyczerpujące odpowiedzi.
Niezwykle ważna jest również świadomość – za co są odejmowane punkty? Rodzajami błędów w odpowiedziach są:
- błąd merytoryczny;
- odpowiedź nie na temat;
- odpowiedź niepełna.
O ile pierwsze dwa są zazwyczaj jasne i zauważalne przez maturzystów (bo z błędem w zaliczeniu delfina do gromady ryb raczej nie ma się co kłócić), tak „odpowiedź niepełna” to sformułowanie, który może spędzać sen z powiek. Jak sobie z tym poradzić? Przede wszystkim ćwiczyć, bo trening czyni mistrza! Biorąc udział w kursie ukierunkowanym na przygotowanie do matury z biologii znacznie ułatwisz sobie naukę oraz samo podejście do egzaminu. Dużo przerobionych zadań maturalnych z różnego rodzaju zbiorów i przede wszystkim z arkuszy CKE sprawi, że swobodniej będzie przychodziło formułowanie pełnych odpowiedzi. Warto po zrobieniu zadania spojrzeć w tzw. schemat punktowania – tam znajdują się konkretne informacje, tj. za co dostaje się punkty.
W analizie Waszych odpowiedzi z chęcią pomożemy Wam my – możecie pytać prowadzących o wątpliwości i niejasności, związane zarówno z wiedzą merytoryczną, jak i również z punktowaniem zadań, do czego zachęcamy. Sprawdź, jak wyglądają przygotowania do matury z biologii z Indeksem w Kieszeni!
Nie zostało nic innego jak brać się do systematycznej pracy, w której z chęcią pomoże Wam nasza kadra. Zapraszamy do zapoznania się ze szczegółami oferty maturalnej z biologii.