Roztwory buforowe należą do jednych z najważniejszych pojęć w chemii, które często sprawiają uczniom trudność. Jeśli zastanawiasz się, co to jest bufor i dlaczego jest tak istotny, ten artykuł pomoże Ci zrozumieć jego istotę – zarówno w ujęciu praktycznym, jak i teoretycznym.
Najważniejsze informacje, których dowiesz się z tego artykułu:
Chcesz zgłębić inne tajniki chemii? Sprawdź, jak odróżnić od siebie proste związki organiczne dzięki próbom Tollensa i Trommera!
Bufor jest wodnym roztworem, który nie jest podatny na zmiany pH pod wpływem dodania kwasu lub zasady. Ponadto dodanie wody do buforu lub jej odparowywanie nie wpływa znacząco na jego pH. Zasadniczo bufory są roztworem słabego kwasu i sprzężonej z nim zasady (zgodnie z teorią kwasów i zasad Brønsteda) lub roztworem słabej zasady i sprzężonego z nią kwasu.
Najczęściej są to układy złożone ze:
Dzięki takiej budowie bufor neutralizuje nadmiar jonów H⁺ lub OH⁻ i utrzymuje pH w stałym, wąskim zakresie.
Źródło: www.pixabay.com
Wiedza o buforach przyda Ci się na każdym etapie nauki, w tym na:
Aby zobrazować sobie zasadę działania buforów w praktyce, przeprowadźmy eksperyment, w którym mamy:
pH roztworu A wynosi 7,0, a więc jest całkowicie neutralne. Gdy dodamy do niego 10 ml 0,2 M HCl, pH spada do 1,5. Natomiast po dodaniu do tego samego wyjściowego roztworu A 10 ml 0,2 M NaOH pH wzrasta do 12,5. W obu przypadkach dostrzegamy więc drastyczną zmianę pH spowodowaną wzrostem lub spadkiem stężenia jonów H+.
Przeprowadźmy identyczne doświadczenie na roztworze B, którego wyjściowe pH również wynosi 7,0. Po dodaniu 10 ml 0,2 M HCl pH spada jedynie o 0,2 jednostki (do 6,8), a po dodaniu 10 mL 0,2 M NaOH pH nieznacznie wzrasta z 7,0 do 7,2.
Aby zrozumieć, jak działają roztwory buforowe, porównajmy te dwa doświadczenia:
To pokazuje, że bufor skutecznie chroni roztwór przed nagłymi zmianami pH. PH roztworu A ulega drastycznym zmianom pod wpływem silnych kwasów i zasad, natomiast roztwór B nie jest podatny na takie zmiany. Zaprezentowane właściwości wynikają z faktu, że roztworem A była w tym eksperymencie woda, a roztworem B – bufor.
Źródło: www.pixabay.com
Najpopularniejsze bufory wykorzystywane w laboratoriach można przygotować zasadniczo na dwa proste sposoby:
Przykładowo bufor fosforanowy należy do drugiej z powyższych kategorii. Składa się ze słabej zasady HPO42- i sprzężonego z nią kwasu H2PO4-, a pH przygotowanego roztworu wynosi 7,4.
W lepszym zrozumieniu tej zasady pomogą poniższe przykłady.
Załóżmy, że dysponujemy buforem octanowym, zawierającym kwas CH3COOH i sprzężona zasadę CH3COO-.
Po dodaniu mocnego kwasu jony H+ (w formie H3O+) reagują z zasadą, dając w efekcie kwas octowy (który również jest składnikiem buforu).
CH3COO- + H3O+ ⇆ CH3COOH + H2O
Z drugiej strony dodanie mocnej zasady skutkuje przereagowaniem kwasu octowego i powstaniem jonów octanowych.
CH3COOH + OH- ⇆ CH3COO- + H2O
Rozpatrzmy bufor drugiej klasy, który zawiera zasadę NH3 i kwas NH4+.
Po dodaniu mocnego kwasu amoniak neutralizuje jony H+ (w formie H3O+), tworząc jony amonowe NH4+.
NH3 + H3O+ ⇆ NH4+ + H2O
W przypadku dodania zasady reakcji ulega kwas NH4+.
NH4+ + OH- ⇆ NH3 + H2O
Załóżmy, że nasz modelowy bufor składa się ze słabego kwasu (HA) i sprzężonej z nim zasady (A-). W takim przypadku równowaga kwasowo-zasadowa w roztworze wygląda następująco:
Powyższe wyrażenie można przekształcić:
Ponieważ Ka jest wartością stałą, a [H3O+] zależy bezpośrednio od stosunku [HA]/[A-] otrzymujemy kolejne przekształcenie:
Zasadniczą funkcją buforu jest utrzymywanie pH roztworu w określonym i wąskim zakresie, a jak widać z powyższych przekształceń, stosunek [HA]/[A-] wpływa na pH buforu i tym samym na jego skuteczność. Im wyższe są stężenia A- i HA, tym mniejszy wpływ na pH roztworu będzie miało dodanie kwasu lub zasady.
Rozpatrzmy to na kolejnym przykładzie, w którym do buforu dodajemy HCl. Początkowo wytworzone protony zostaną pobrane przez sprzężoną zasadę:
A- + HCl→ HA + Cl-
Reakcja ta powoduje nieznaczną zmianę proporcji [HA]/[A-] i tym samym zmianę pH, jednak z uwagi na znaczną ilość składników buforu zmiana ta jest niewielka. Odczyn buforu będzie pozostawał w wąskim zakresie tak długo, aż obecne są w nim jony A-. Gdy limit zostanie osiągnięty, a wszystkie jony A- przereagują z kwasem, każda kolejna porcja HCl oddaje proton wodzie:
HCl + H2O → H3O+ + Cl-
Utrzymanie stałego pH krwi jest kluczowe dla prawidłowego funkcjonowania całego organizmu. Buforem utrzymującym odczyn krwi w wąskim zakresie (pH 7,35-7,45) jest bufor węglanowy złożony z jonów wodorowęglanowych (HCO3-) i nietrwałego kwasu węglowego (IV) (H2CO3).
Jeżeli jakikolwiek kwas dostanie się do krwiobiegu, jony wodorowęglanowe neutralizują jony hydroniowe, tworząc kwas węglowy i wodę, które są już składnikami układu buforowego krwi:
HCO3- + H3O+ → H2CO3 + H2O
Z drugiej strony, gdy to zasada dostanie się do krwiobiegu, kwas węglowy reaguje z jonami wodorotlenowymi, wytwarzając jony wodorowęglanowe i wodę:
H2CO3 + OH- → HCO3- + H2O
Bufory to niezwykle ważne układy, które pozwalają zachować stabilność pH. Zrozumienie, co to jest bufor i jak działają roztwory buforowe, to wiedza przydatna nie tylko na egzaminach i Olimpiadach, ale również w codziennym życiu – od medycyny po przemysł spożywczy.
Szukasz skutecznego przygotowania do matury albo Olimpiady? Zapraszamy do Indeksu w Kieszeni!
Bufor to wodny roztwór, który chroni przed dużymi zmianami pH po dodaniu kwasu, zasady lub wody.
Bufor octanowy, amonowy, fosforanowy oraz bufor węglanowy krwi.
Neutralizują jony H⁺ lub OH⁻, dzięki czemu utrzymują stabilne pH.
Strona przygotowana przez Zyskowni.pl