Funkcje sejmu: co warto wiedzieć na maturze z WOSu?

Matura z Wiedzy o Społeczeństwie często obejmuje zagadnienia związane z funkcjami Sejmu. Ta tematyka to zagadnienie, które śmiało można dopisać do grona tzw. ,,klasyków maturalnych’’. Trudno znaleźć arkusz maturalny z Wiedzy o Społeczeństwie, w którym nie pojawiłoby się zadanie dotyczące Sejmu lub Senatu. Istotnym zagadnieniem są funkcje Sejmu i Senatu, a pytania o nie pojawiają się niezwykle często. I to właśnie funkcje Sejmu będą tematem niniejszego artykułu, zapraszamy do lektury!

Co określa kompetencje Sejmu?

Kompetencje i funkcje Sejmu określa przyjęta w Konstytucji RP zasada trójpodziału władzy. W art. 10 ust. 2 oraz 95 ust. 1 Sejm i Senat zostały wymienione jako organy władzy ustawodawczej, tj. organy uchwalające ustawy. Sejm natomiast, na podstawie art. 95 ust. 2 sprawuje także kontrolę nad działaniem Rady Ministrów – jednego z dwóch organów władzy wykonawczej. 

Z tych, jak i innych przepisów konstytucyjnych, wynikają następujące funkcje Sejmu i odpowiadające im kompetencje.

Funkcja ustawodawcza (prawodawcza)

To podstawowa funkcja Sejmu, która polega na tworzeniu w drodze procedury ustawodawczej (legislacyjnej) aktów prawnych. Są to ustawy określające zasady funkcjonowania podstawowych dziedzin życia obywateli. Materią ustawową, czyli obszarem regulowanym przez ustawę, mogą być m.in.:

• prawa i wolności obywateli;
• zasady działania i kompetencje najważniejszych organów państwa;
• dochody i wydatki budżetu państwa (tj. ustawa budżetowa);
• prawo karne, cywilne, rodzinne, gospodarcze i handlowe, podatkowe itd.

Ponadto Sejm w drodze ustawy wyraża zgodę wobec Prezydenta RP do ratyfikowania i wypowiadania niektórych umów międzynarodowych. Dotyczą one m.in. pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych. Dotyczą także wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji czy członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej.

Funkcja ustrojodawcza

Funkcja ta polega na możliwości wpływania na ustrój państwa poprzez zmianę Konstytucji. Polska Konstytucja jest zaliczana do tak zwanych konstytucji sztywnych. Oznacza to, że procedura jej zmiany jest szczególna w stosunku do zwykłych ustaw i zmienić ją jest zdecydowanie trudniej. Do przegłosowania zmiany Konstytucji wymagana jest w Sejmie większość ⅔, a w Senacie bezwzględna. Podczas gdy w przypadku zwykłej ustawy są to zwykłe większości głosów.

Warto też zwrócić uwagę na fakt, że w polskiej konstytucji nie ma żadnego fragmentu, którego formalnie nie da się zmienić. A więc teoretycznie każdy element Konstytucji RP może zostać zmieniony w procedurze zmiany Konstytucji. Na koniec jeszcze wskażę, iż funkcję ustrojodawczą w niektórych opracowaniach wymienia się jako podtyp funkcji ustawodawczej.

Funkcja kontrolna

Funkcja kontrolna sprowadza się co do zasady do kontroli bieżącej działalności Rady Ministrów, choć nie tylko. Przejawy realizacji funkcji kontrolnej prezentują się następująco:

• możliwość udzielenia wotum nieufności wobec Rady Ministrów lub pojedynczego ministra – polega na negatywnej ocenie działalności politycznej rządu (lub pojedynczego ministra) i odwołaniu go;
• nieudzielenie Radzie Ministrów wotum zaufania (w trybie art. 160 Konstytucji RP) – Prezes Rady Ministrów może zwrócić się do Sejmu o wyrażenie Radzie Ministrów wotum zaufania. Udzielenie wotum zaufania Radzie Ministrów następuje większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.
  • Najczęściej takie przypadki (wnioskowania o wotum zaufania w czasie funkcjonowania rządu) mają miejsce w okresach kryzysu rządu, kiedy rząd jest poddawany krytyce oraz nie cieszy się poparciem w społeczeństwie i chce pokazać, że wciąż ma poparcie większości parlamentarnej, to taki „pokaz siły”, aczkolwiek dość ryzykowny.
  • Taka sytuacja miała miejsce np. w 2014 r. podczas kryzysu rządu Donalda Tuska związanego z ujawnieniem tzw. afery taśmowej (podsłuchowej).

• interpelacje i zapytania poselskie – to przysługujące posłom środki kontroli nad działalnością rządu. Mają formę pytań kierowanych pisemnie do członków Rady Ministrów za pośrednictwem Marszałka Sejmu. Premier lub minister ma 21 dni na udzielenie odpowiedzi. Interpelacja poselska dotyczy najważniejszych spraw związanych z polityką państwa (odpowiedź na interpelację może być poddana debacie sejmowej). Zapytanie poselskie odnosi się do spraw mniejszej wagi. Natomiast wniosek o przedstawienie informacji bieżącej przez członka Rady Ministrów na posiedzeniu Sejmu ma prawo złożyć klub albo grupa co najmniej 15 posłów;
• Sejm udziela Radzie Ministrów absolutorium – jest to akceptacja wykonania budżetu;
• Sejm może zlecić Najwyższej Izbie Kontroli przeprowadzenie kontroli;
• Sejm może powołać sejmową komisję śledczą.

Na koniec warto wskazać, że Senat nie realizuje w ogóle funkcji kontrolnej. W pozostałych funkcjach Sejmu pewną rolę odgrywa również Senat, natomiast w przypadku funkcji kontrolnej Senat nie posiada żadnych kompetencji – to jeden z wyraźniejszych przejawów tzw. dwuizbowości nierównorzędnej (asymetrycznej).

Funkcja kreacyjna

Polega na powoływaniu i odwoływaniu jednoosobowych i wieloosobowych organów państwa. W przypadku organów jednoosobowych rola Senatu ogranicza się zasadniczo do zaakceptowania lub odrzucenia kandydata wybranego przez Sejm, natomiast w przypadku organów wieloosobowych Sejm powołuje większą część składu lub całe organy. Najważniejsze z punktu widzenia matury z WOSu organy powoływane przez Sejm i Senat zostały opisane w poniższej tabeli. 

Na koniec uwaga praktyczna – jak zazwyczaj wyglądają zadania maturalne z tej tematyki? Najczęściej należy po opisie jakiejś kompetencji Sejmu wskazać jaka to funkcja Sejmu (np. kontrolna, kreacyjna itp.), natomiast pojawiają się również zadania bardziej rozbudowane, związane z samodzielną charakterystyką czy uzasadnieniem poszczególnych funkcji lub ich przejawów. Niewykluczone jest także pojawienie się tej problematyki na zadaniu otwartej odpowiedzi na końcu arkusza maturalnego.

Przygotowanie do matury z WOSu z Indeksem w Kieszeni

Mamy nadzieję, że po lekturze tekstu tematyka funkcji Sejmu jest dla Was przejrzysta i zrozumiała, a na maturze nie sprawi Wam żadnych problemów! Przy okazji, zapraszamy Was do skorzystania z naszego kompleksowego przygotowania do matury z Wiedzy o Społeczeństwie – kursy prowadzimy zarówno online, jak i stacjonarnej w Warszawie. Wszystkich wahających się – zachęcamy do zapoznania się z opiniami o kursie maturalnym z WOSu na naszym koncie Google!