Platon to jeden z najwybitniejszych myślicieli starożytności. Koncepcja miłości, szczegółowo przedstawiona w dialogu Uczta, jest jednym z kluczowych elementów jego myśli. Filozof postrzega miłość jako zjawisko stopniowalne, przechodzące przez różne etapy, które prowadzą od miłości zmysłowej aż do miłości „idealnej”.
Niniejszy tekst analizuje hierarchię miłości według Platona oraz różne interpretacje tej struktury. Uwzględnia zarówno tradycyjne, jak i współczesne perspektywy. W pełnej wersji kursu Indeksu w Kieszeni znajdziesz szczegółowe opracowanie tego oraz innych zagadnień filozoficznych. Pomogą Ci one w pełni zrozumieć filozoficzne koncepcje niezbędne na egzaminie maturalnym.
„Bo widzisz – powiada – właściwy rozwój miłości i tak wyglądać powinien: już za młodu chodzi człowiek za ładnymi ciałami, jeśli go tylko dobrze przewodnik prowadzi, kocha jedno z tych ciał i tam płodzi myśli piękne; niedługo jednak spostrzega, że piękność jakiegokolwiek ciała i piękność innych ciał, to niby siostry rodzone, i że jeśli ma gonić za istotą piękną, to musi dobrze oczy otworzyć i widzieć, że we wszystkich ciałach jedna i ta sama piękność tkwi. A kiedy to zobaczy, zaczyna wszystkie piękne ciała kochać; tamten gwałtowny żar ku jednemu ciału przygasać w nim zaczyna, wydaje mu się lichy i mały.
A potem więcej zaczyna cenić piękność ukrytą w duszach niż tę, która w ciele mieszka; toteż jeśli w kim duszę zdrową znajdzie, choćby nawet jej ciało nieszczególnie kwitło, wystarcza mu to, i kochać zaczyna, i troszczy się, i znowu takie myśli płodzi, i szuka, kto by też młodego człowieka rozwinąć potrafił; z czasem musi zobaczyć piękno ukryte w czynach i prawach, i znowu pozna, że i ono w każdym jest jedno i to samo.
Wtedy mu się piękność ciał zacznie wydawać czymś małym i znikomym. Od czynów przejdzie do nauk, a kiedy całą ich piękność zobaczy, kiedy na takie skarby piękna spojrzy, nie będzie już niewolniczo wisiał u jednostkowej formy jego, nie będzie ślepo kochał piękności jednego tylko chłopaka albo człowieka jednego, albo dążenia; nie, on na pełne morze piękna już wypłynął i kiedy się na nim rozglądnie, płodzić zacznie słowa i myśli wielkie i wspaniałe, gnany nienasyconym dążeniem do prawdy; aż kiedy sił w tej pracy nabierze i hartu, jedyna mu się wiedza ukaże, która naprawdę mówi o tym, co piękne. Teraz mnie słuchaj – powiada – jak tylko możesz, uważnie!
Ten, kto aż dotąd zaszedł w szkole Erosa, kolejne stopnie piękna prawdziwie oglądając, ten już do końca drogi miłości dobiega. I nagle mu się cud odsłania; piękno samo w sobie, ono samo w swojej istocie. Otwiera się przed nim to, do czego szły wszystkie jego trudy poprzednie; on ogląda piękno wieczne, które nie powstaje i nie ginie, i nie rozwija się ani nie więdnie, ani nie jest z jednej strony piękne, a z drugiej szpetne, ani raz tylko takie, a drugi raz odmienne, ani takie w porównaniu z czymkolwiek, a z czym innym inne, ani też dla jednego piękne, a dla drugiego szpetne.
I nie ukaże mu się piękno niby twarz albo ręce jakie, lub jakakolwiek cząstka cielesna, ani jako słowo, ni wiedza jakakolwiek, ani jako cecha jakiegoś, powiedzmy, stworzenia, ni ziemi, ni nieba, ani czegokolwiek innego, tylko piękno samo w sobie niezmienne i wieczne, a wszystkie inne przedmioty piękne uczestniczą w nim jakoś w ten sposób, że podczas gdy same powstają i giną, ono ani się pełniejszym nie staje, ani uboższym, ani go żadna w ogóle zmiana nie dotyka”.
Źródło: www.pexels.com
W Uczcie Platon, poprzez mowę Sokratesa, przedstawia miłość jako proces stopniowego wznoszenia się ku wyższym formom egzystencji. Koncepcja ta jest gradualistyczna, co oznacza, że miłość występuje na różnych poziomach, od najbardziej podstawowego, cielesnego, aż po najwyższy, duchowy. Sokrates wyróżnia pięć poziomów miłości, z których każdy odnosi się do innego przedmiotu miłości.
Najniższy poziom miłości, najbardziej zmysłowy i elementarny, jest wyrażany poprzez fizyczne przyciąganie do ciał. Ta forma miłości, choć jest najprostsza, stanowi istotny pierwszy krok w kierunku duchowego rozwoju jednostki.
Drugi poziom to miłość do pięknych dusz, gdzie fizyczne piękno ustępuje miejsca wewnętrznej doskonałości i cnotom. Jest to etap, na którym miłość staje się głębsza i bardziej uduchowiona, kierując się ku charakterowi i moralności drugiej osoby.
Trzeci poziom odnosi się do miłości do pięknych czynów, które są wyrazem pięknej duszy. Na tym etapie miłość przekształca się w uznanie dla moralności i etycznego postępowania. Służy to podkreśleniu wartości działań ponad samą osobę.
Czwarty poziom to miłość do nauk i sztuk. Platon nie używa przymiotnika „piękne” w odniesieniu do nauk i sztuk, ponieważ uważa, że są one piękne same w sobie. Ta forma miłości skierowana jest ku abstrakcyjnym formom piękna, które przekraczają świat materialny, wnosząc do miłości wymiar intelektualny i estetyczny.
Najwyższy poziom to miłość do samej idei Piękna – doskonałego, niezmiennego i ponadczasowego. Platon uważa, że osiągnięcie tego poziomu jest najwyższym celem miłości. Twierdzi tak, ponieważ łączy to człowieka z boskim światem idei oraz prowadzi do pełnego zrozumienia i zjednoczenia z absolutnym pięknem.
Hierarchia miłości według Platona, mimo swojej logicznej struktury, nie jest wolna od kontrowersji i problemów interpretacyjnych. Szczególnie problematyczny wydaje się być czwarty poziom miłości – miłość do nauk i sztuk. Można wskazać na trudności w uzasadnieniu przejścia od miłości do pięknych czynów do miłości do abstrakcyjnych nauk. W kontekście wcześniejszych poziomów, które odzwierciedlają stopniowe przechodzenie od konkretu do abstrakcji, czwarty poziom wydaje się być mniej spójny. Rodzi to pytania o jego miejsce w hierarchii.
Źródło: www.pexels.com
Jednym ze sposobów interpretacji hierarchii Platona mogłoby być postrzeganie poziomów miłości jako procesu ewolucji – od cielesnej do duchowej. Taka perspektywa zakładałaby, że każda forma miłości przechodzi przez wszystkie etapy, osiągając ostateczny poziom. Jednak ten sposób rozumienia może być problematyczny, ponieważ nie każda miłość rozpoczyna się od fizycznej atrakcyjności.
Za inne możliwe podejście należy uznać traktowanie hierarchii jako modelu normatywnego. Model ten sugerować miałby, że choć nie każda miłość przechodzi przez wszystkie poziomy, to jednak każda powinna. Takie ujęcie zakładałoby, że dążenie do wyższych form miłości jest celem, do którego każda relacja winna zmierzać. Jednak ta interpretacja może prowadzić do pytań, czy faktycznie wszystkie miłości powinny ewoluować w ten sposób. Może być to trudne do zaakceptowania, biorąc pod uwagę różnorodność relacji międzyludzkich.
Trzecie ujęcie mogłoby przedstawiać platoński schemat nie jako ewolucję, lecz jako hierarchię różnych rodzajów miłości, uszeregowanych według ich wartości aksjologicznej. Zgodnie z tym podejściem, poziomy miłości mogłyby odzwierciedlać różne aspekty tej emocji, oceniane pod kątem ich znaczenia etycznego i intelektualnego. Jednakże przyjęcie tej perspektywy mogłoby sugerować, że miłość do bliskich, takich jak matka czy przyjaciele, jest mniej cenna niż miłość do nauk czy sztuk. Mogłoby to być sprzeczne z intuicjami współczesnego człowieka.
Czwarta, bardziej złożona interpretacja opierałaby się na platońskiej koncepcji idei jako podstawy wszelkiego bytu. W tym ujęciu hierarchia miłości mogłaby być postrzegana jako metafizyczny ciąg przyczyn, w którym każda wyższa forma miłości jest źródłem dla niższych. Najwyższy poziom, czyli miłość do idei Piękna, mógłby dawać początek miłości do nauk oraz sztuk. One z kolei kształtują sprawiedliwe prawa, będące podstawą pięknych czynów.
Aby lepiej zrozumieć tę zależność, warto odwołać się do innego dialogu Platona – Państwo. W nim Platon stwierdza, że „nigdy nie zmienia się styl w muzyce bez przewrotu w zasadniczych prawach politycznych” (424C). Oznacza to, że nauki i sztuki, które mogą plasować się na czwartym poziomie hierarchii miłości, są kluczowymi elementami kształtującymi sprawiedliwe prawa i moralność społeczeństwa. Władcy-filozofowie, którzy poświęcają swoje życie nauce i dialektyce, mogliby ustanawiać prawa, które prowadzą do pięknych czynów obywateli. W ten sposób miłość do nauk i sztuk mogłaby stawać się przyczyną powstania sprawiedliwych praw. One z kolei kształtują piękne czyny, prowadząc do pięknej duszy i w końcu piękna ciała.
Taki schemat mógłby pozwalać na bardziej spójne zrozumienie hierarchii, ale jednak wymagałby akceptacji złożonej metafizycznej struktury przyczynowo-skutkowej. Uznanie powyższej interpretacji za spójną wymagałoby również przyjęcia, że piękne dusze są przyczyną pięknych ciał. Gdyby tak było, to dusza Sokratesa zapewniłaby mu piękne ciało, a przecież wiemy, iż nie z takiej aparycji słynął „ateński bies”.
Koncepcja miłości Platona, przedstawiona w Uczcie, jest złożoną i wielowymiarową teorią, która do dziś stanowi przedmiot licznych debat i interpretacji. Hierarchia miłości, składająca się z pięciu poziomów, od miłości zmysłowej do miłości do idei Piękna, odzwierciedla platońską wizję dążenia do wyższych form egzystencji i wiedzy. Różne interpretacje tej hierarchii, od typologicznych po metafizyczne, pokazują, że platońska koncepcja miłości nie jest tylko teoretycznym modelem. Jest również inspiracją do głębszej refleksji nad naturą miłości oraz jej miejscem w ludzkim życiu.
Pomimo pewnych problemów interpretacyjnych, koncepcja miłości Platona pozostaje jednym z najważniejszych wkładów do filozofii zachodniej. Jej wielopoziomowy charakter i aspiracja do połączenia miłości z wyższymi ideami, takimi jak Piękno i Prawda, inspirują do refleksji nad naturą miłości oraz jej rolą w kształtowaniu moralności i społeczności. Współczesne interpretacje starają się zintegrować platońską hierarchię z nowoczesnym rozumieniem relacji międzyludzkich. Świadczy to o trwałej wartości i uniwersalności platońskiej myśli.
Jeśli chcesz zgłębić ten i inne tematy filozoficzne, zachęcam Cię do zapisania się na pełną wersję kursu Indeksu w Kieszeni. Znajdziesz w nim szczegółowe omówienia kluczowych zagadnień oraz zadania, które pomogą Ci w przygotowaniach do matury.
Strona przygotowana przez Zyskowni.pl