13.09.2021 Przydatne nierówności na Olimpiadzie Matematycznej
Źródło: www.freepik.com
Jakie nierówności trzeba znać na Olimpiadzie Matematycznej? Pytanie to zadaje sobie większość uczniów przygotowujących się do Olimpiady Matematycznej. Nie ma czemu się dziwić – nierówności często pojawiają się na OM i nie zawsze jest jasne, czy można je rozwiązać z zastosowaniem łatwych i elementarnych metod. Zazwyczaj pomocne jest odwołanie się do znanych nierówności. Jednak liczność tych ostatnich może przestraszyć. Stawia to nas przed pytaniem: które z nich naprawdę warto znać?
Artykuł, który za moment przeczytasz stanowi drobny wycinek kompleksowego kursu prowadzonego przez zwycięzców i laureatów najwyższych miejsc poprzednich edycji Olimpiady Matematycznej. Zachęcamy do przejrzenia informacji zawartych w podstronie dedykowanej przygotowaniom do OMa!
Nierówności między średnimi na Olimpiadzie Matematycznej
Najbardziej podstawowymi nierównościami, które powinien znać każdy olimpijczyk, są nierówności między średnimi:
Warto jest je zanotować w pamięci, ponieważ często przydają się w jakiejś postaci. Zazwyczaj jednak nierówności z konkretnego zadania wymagają pewnego „obrobienia” i rzadko widuje się przykłady, w których wystarczy tylko jedno podstawienie. W związku z tym warto mieć w zanadrzu coś jeszcze.
Nierówność Cauchy’ego-Schwarza na OMie
Kolejna bardzo ważna nierówność nosi nazwę nierówność Cauchy’ego-Schwarza. Posiada bardzo ładną interpretację w terminach iloczynu skalarnego, a jej sformułowanie to:
Prosty przykład wniosku z tej nierówności stanowi następująca nierówność:
Wynika ona z poprzedniej, gdy postawimy:
Użytecznym sformułowaniem może też okazać się nierówność Cauchy’ego-Schwarza w formie Engela:
Udowodnić ją możemy podstawiając do zwykłego sformułowania następujące wartości:
Dostaniemy wówczas:
Czyli:
W nierównościach występujących na Olimpiadzie, w wyrazach, które sumujemy, częstokroć licznik i mianownik są w różnych potęgach – w takiej sytuacji omawiana nierówność ma bardzo cenne zastosowanie. Na przykład podczas olimpiady.
Nierówności na Olimpiadzie Matematycznej – LXIX OM, I etap
Możemy dwukrotnie posłużyć się przytoczoną nierównością Cauchy’ego-Schwarza w formie Engela podstawiając:
Otrzymamy wówczas, że lewa strona jest większa niż:
Do powyższego wyrażenia wystarczy zastosować nierówność między średnią arytmetyczną i geometryczną dla dwóch wyrazów, by uzyskać tezę zadania.
Ogólniejsze nierówności – co musisz wiedzieć na Olimpiadzie Matematycznej
Oczywiście warto znać więcej nierówności niż wspomniane jak dotąd jednak już biorąc je za punkt wyjścia możemy uzyskać wiele ciekawych wyników. Możliwe jest choćby przedstawienie ich w postaci ogólnej. Przykładem tego będą następujące nierówności:
Nierówność Radona będąca uogólnieniem nierówności Cauchy’ego-Schwarza w formie Engela:
Nierówność Holdera jest z kolei uogólnieniem nierówności Cauchy’ego-Schwarza:
Zachodzi ona przy p, q dodatnich takich, że:
Nierówność Jensena na OM
Zawsze warto postawić sobie pytanie: „dlaczego jakaś nierówność jest prawdziwa?” Następnie zaś spróbować skonfrontować to z własną intuicją. Co ważne, okazuje się, że opisane wcześniej nierówności można udowodnić stosując nierówność Jensena. Jej sformułowanie jest następujące:
Niech f będzie funkcją wypukłą mającą w swojej dziedzinie liczby x. Wówczas dla:
Takich, że:
Zachodzi:
Dla funkcji wklęsłych nierówność zachodzi w przeciwną stronę. Sam dowód nierówności wynika z definicji funkcji wypukłej (bądź, w drugim przypadku, wklęsłej).
Oczywiście nie zawsze mamy pewność, jak zdefiniować samą funkcję wypukłą albo jak dobrać wagi t, ale jeśli to się uda, to wówczas połączenie nierówności Jensena i jednorodności dowodzonej nierówności daje znakomite efekty pozwalające rozwiązać wiele nieoczywistych zadań.
O nierównościach można by opowiadać długo, ale przytoczone przykłady są wystarczające, aby poradzić sobie z większością zadań tego typu na Olimpiadzie lub, przy pomocy nierówności Jensena, wyprowadzić na własne potrzeby inną poszukiwaną nierówność. Zachęcam do samodzielnego rozwiązania możliwie sporej ilości zadań, podejmowania prób stosowania różnych technik oraz odwoływania się do różnych nierówności. Więcej o znanych nierówności można znaleźć w dokumencie Ku chwale nierówności, do którego odsyłam zainteresowanych czytelników.
Zachęcamy również do zajrzenia na stronę dedykowaną przygotowaniu do Olimpiady Matematycznej, na której poznacie szczegóły kursu, który w kompleksowy sposób umożliwia zdobycie wiedzy i praktyki niezbędnej do awansu do finału OMa!
Autor tekstu: Bartek Sikorski
Grupa odnośnie Przygotowań do Olimpiady Matematycznej
Chcesz być ze wszystkim na bieżąco? Dołącz do grupy na Facebooku!
