Wspomniane w tytule dzieło Adama Mickiewicza jest w tak oczywisty sposób obecne w samym rdzeniu rodzimego kanonu literackiego, że trudno sobie wyobrazić, aby jakikolwiek Polak miał go nie znać choćby pobieżnie. Na maturze przyda się jednak z pewnością coś więcej. Dzieło polskiego wieszcza zalicza się do grupy najistotniejszych z perspektywy egzaminu lektur. Jeżeli zależy Ci na kompleksowym przygotowaniu do matury z języka polskiego to wybierz kursami Indeksu w Kieszeni!
Źródło: www.unsplash.com
Maturzystom nie trzeba prawdopodobnie przypominać, że jest to lektura obowiązkowa z gwiazdką – co oznacza, że na egzaminie może być wymagana znajomość całości fabuły oraz elementów interpretacji. Dlatego też powtórki z tego utworu w żadnym wypadku nie można zlekceważyć. Poniżej znajdziesz garść najistotniejszych informacji, które z pewnością Ci się przydadzą!
Ponieważ mamy do czynienia z lekturą z gwiazdką, musimy być ostrożni w powoływaniu się na nią, aby nie popełnić błędu kardynalnego, czyli pomyłki rzeczowej szczególnie rażącego typu. Co to konkretnie oznacza? Za błąd kardynalny uznane zostaną z pewnością:
– pomylenie imienia i nazwiska autora danego dzieła;
– niewłaściwe rozpoznanie przynależności rodzajowej i gatunkowej;
– nieznajomość głównych bohaterów oraz kluczowych wątków utworu.
Warto więc te newralgiczne informacje uwzględnić na samym początku. „Pan Tadeusz” został napisany przez Adama Mickiewicza, twórcę romantycznego. Dzieło powstało w 1834 roku i, choć napisane zostało rymowanym trzynastozgłoskowcem, to zaliczane jest do epiki!
To bardzo istotne – uczniowie często mieszają ze sobą pojęcia prozy i epiki. Niewątpliwie każdy utwór prozatorski jest jednocześnie epicki, ale zasada nie działa w drugą stronę. Utwór może nie zaliczać się do prozy, ponieważ został napisany wierszem, ale jednocześnie jest epiką, ponieważ posiada narratora i układ fabularny oraz licznych bohaterów głównych, drugoplanowych i epizodycznych. Wszystkie te cechy „Pan Tadeusz” niewątpliwie spełnia.
Źródło: www.unsplash.com
Analizowany przez nas utwór pod względem gatunkowym reprezentuje epopeję narodową (lub też epos narodowy). Z definicji jest to utwór epicki, który cechuje się następującymi właściwościami:
– przedstawia moment przełomowy dla dziejów danej grupy społecznej;
– umiejscawia akcję na szerokim tle społecznym i historycznym;
– posiada rozbudowaną przedakcję (retrospekcję) wspominaną ustami narratora lub bohaterów;
– posiada wiele wątków, które splatają się ze sobą;
– kompozycyjnie złożony jest z pieśni, poprzedzonych inwokacją.
„Pan Tadeusz” w pełni odpowiada wszystkim wymienionym powyżej wymogom. Warto jest przemyśleć samodzielnie, jakimi przykładami z tekstu można by było poprzeć to stwierdzenie.
Należy też wspomnieć o czasie i miejscu akcji. Zdarzenia z życia postaci opisywanych przez autora przypadają na kilka dni z lat 1811 i 1812. Wszystkie one mają miejsce w granicach majątku ziemskiego Soplicowo.
Istotne jest to, abyś znał przynajmniej podstawowe fakty związane z przebiegiem akcji „Pana Tadeusza” oraz kojarzył podstawowe wątki występujące w utworze.
Dzieło rozpoczyna się inwokacją, czyli uroczystą i rozbudowaną apostrofą. W czasach antycznych w utworach podobnego typu były one kierowane zazwyczaj do bóstw. Mickiewicz jednak decyduje się na zwrócenie się do swojej własnej ojczyzny, Litwy – a przez to i Polski, ponieważ powraca pamięcią do czasów istnienia Rzeczpospolitej Obojga Narodów.
Obraz kraju rodzinnego podlega w inwokacji poetyzacji i mityzacji – w szczególności przyroda mieni się szlachetnymi barwami – wystarczy przywołać takie określenia metaforyczne jak „pola malowane zbożem rozmaitem, / Wyzłacane pszenicą, posrebrzane żytem”.
Nie należy także zapominać o wizerunkach trzech Matek Boskich, przywoływanych przez osobę mówiącą. Jest to Matka Boska Jasnogórska, Ostrobramska i Nowogródzka. Symbolizują zarazem trzy ojczyzny Mickiewicza – Polskę, Litwę oraz strony rodzinne – ziemię nowogródzką. W inwokacji odnajdujemy też wyraźny dowód na to, że instancją nadawczą jest sam autor. Opowiada w pewnym momencie o cudownym ozdrowieniu po upadku z okna w okresie dziecięctwa. Z biografii Mickiewicza wiadomo, że to właśnie on znalazł się dawno temu w takim niebezpieczeństwie.
W utworze znajdujemy przynajmniej kilka wątków, pośród których do najistotniejszych należą: miłość łącząca Tadeusza najpierw, omyłkowo, z Telimeną, a następnie z Zosią, spór o zamek toczący się między Soplicami a Horeszkami, dawne buntownicze dzieje i teraźniejsza działalność polityczna ks. Robaka (a tak naprawdę Jacka Soplicy), obraz obyczajowości szlacheckiej czy wreszcie fragmentarycznie ujęta historia wyprawy napoleońskiej na Moskwę w 1812 roku. Z pewnością warto jest ugruntować swoją wiedzę w zakresie podstawowych wiadomości o wymienionych zagadnieniach.
Przypomnienia wymaga również bolesny „Epilog” do „Pana Tadeusza”, w którym odnajdujemy opis trudnej sytuacji, w jakiej znaleźli się polscy emigranci we Francji. Mówiący w nim poeta żałuje, że opuścił ojczyznę. Świadomość klęsk, jakie spadły na rodziny bliskich i bezradność wobec kolejnych, złych wieści jest przygnębiająca. Brak nadziei doprowadza do sprzeczek i podziałów w środowisku emigrantów, a rozpacz odbiera rozsądek. Podmiot liryczny marzy o czasach, w których rodacy będą mogli we własnych domach słuchać poetyckich opowieści.
Utracona ojczyzna wciąż żyje w pamięci uchodźców, którzy pamiętają, czym dla nich był „kraj lat dziecinnych”. Obraz rodzinnych stron jawi się jako arkadia, utracony raj, w którym wszystko było człowiekowi przyjazne – rodzina, sąsiedzi, a nawet przyroda. Wizja ojczyzny kontrastuje z obecną sytuacją Polaków, czujących się zupełnie obcymi na wygnaniu. Poeta marzy o chwili, w której tworzone przez niego pieśni trafią „pod strzechy” prostych ludzi. Tych, którzy docenią piękno i tęsknotę za domem, zawartą w strofach poematu.
Źródło: www.unsplash.com
Jednym z istotnych wątków pojawiających się w utworze jest stosunek dziejów powszechnych do indywidualnych losów ludzkich. Historia w „Panu Tadeuszu” ukazana jest na wzór powieści walterscottowskiej, tj. autor nakreślił w utworze szerokie tło obyczajowe, społeczne, kulturowe, polityczne i historyczne. Jednym z celów takiej metody opisu jest ukazanie misji dziejowej Polski i Polaków. Po upadku powstania listopadowego Mickiewicz chciał dać wyraz akceptacji nieuchronnych przemian społecznych, wskazać drogi wyjścia z niektórych pozornie beznadziejnych sytuacji oraz ukazać możliwą do ziszczenia się wizję przyszłości.
Słowem-kluczem do określenia tożsamości historycznej bohaterów utworu są „powroty”. Narrator powraca do ojczyzny i kraju lat dziecinnych, Tadeusz na ojcowiznę, Hrabia poszukuje pamiątek swojej genealogii, Podkomorzy sięga po dawne obyczaje i ukazuje je jako wzór do naśladowania przez współczesnych. W epopei wyraźnie dostrzegalne jest przenikanie się trzech czasów – retrospektywne przywoływanie wydarzeń z dziejów wolnego kraju wpływa na postawy aktualnie reprezentowane przez mieszkańców Soplicowa, a także daje im nadzieję i siłę do podejmowania wysiłków patriotycznych w przyszłości.
Tradycja stanowi inny ważny wątek epopei narodowej, głęboko zakorzeniona w życiu Soplicowa. Mieszkańcy majątku darzą ją szacunkiem i kultywują ją. Objawia się w ludzkich wspomnieniach, wciąż żywych obyczajach szlacheckich, podtrzymywanej oficjalnej tytulaturze poszczególnych urzędów oraz pamiątkom rodzinnym:
– kolekcji portretów ukazujących m.in. Kościuszkę, Rejtana, Jasińskiego, Korsaka, tj. bohaterów narodowych sprzed doby zaborów;
– serwisie staropolskim, ukazującym sceny sejmu szlacheckiego i związanych z tym praktyk;
– zegarze z kurantem odtwarzającym melodię Mazurka Dąbrowskiego;
– słowach Bartka Prusaka: Wpadam do Soplicowa jak w centrum polszczyzny; / Tam się człowiek napije, nadysze Ojczyzny […].
Nie można również zapomnieć o naturze, jednym z najważniejszych elementów świata przedstawionego „Pana Tadeusza”. Pełni ona w utworze wielorakie funkcje. Z pewnością buduje jakże istotny w poemacie klimat polskości. Ma również doniosłą rolę estetyczną – decyduje o pięknie litewskiego świata. Przejmuje ona także rolę metafizycznej siły, która strzeże dworku w Soplicowie i jego tradycji. To właśnie w rozbudowanych opisach przyrody możemy odnaleźć realizację metody pisarskiej zasygnalizowanej przez Mickiewicza w „Inwokacji”. Metoda sprowadza się do formuły „widzę i opisuję”.
Pośród bohaterów nie powinna umknąć uwadze postać księdza Robaka, który ujawnia się pod koniec opowieści jako Jacek Soplica. Reprezentuje on nowy typ bohatera romantycznego. Jako bohater romantyczny Jacek Soplica działa dla dobra narodu i z narodem (m.in. z lokalną społecznością). Nie jest mesjanistycznym zbawcą, ale działaczem i emisariuszem, co odróżnia go np. od Konrada z III cz. „Dziadów”, na wskroś indywidualistycznego, przeświadczonego o własnej potędze.
Jednocześnie jednak Soplica dysponuje również cechami typowymi dla kreacji romantycznej. Jest postacią wyrastającą ponad przeciętność, przez co cechuje go dramatyczna biografia, po części owiana tajemnicą (zmiana imienia, ukrywanie przeszłości, zmiana stroju), bunt przeciwko konwenansom, stosunkom społecznym i obłudzie. Jego miłość do Ewy Stolnikówny była nieszczęśliwa i z góry skazana na niepowodzenie. Soplica należał do mało zamożnej szlachty, małżeństwo z córką Stolnika byłoby mezaliansem.
Ze względu na ograniczoną objętość w powyższym tekście ujęte zostały jedynie najważniejsze wiadomości dotyczące epopei narodowej pióra Adama Mickiewicza. Jeżeli pragniesz dowiedzieć się więcej o utworze, skorzystaj z bogatej oferty kursów Indeksu w Kieszeni – nie zawiedziesz się!
Strona przygotowana przez Zyskowni.pl