Mniejszości narodowe i etniczne to grupy, które różnią się pochodzeniem, językiem, kulturą, tradycją, a czasem również religią od większości mieszkańców kraju, w którym zamieszkują. W Polsce kwestie związane z zachowaniem tożsamości kulturowej mniejszości reguluje ustawa z dnia 6 stycznia 2005r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym.

W tym artykule dowiesz się wszystkiego co najważniejsze w tym zagadnieniu. Jest to niezwykle cenna wiedza podczas przygotowań do matury z wiedzy o społeczeństwie oraz Olimpiady Wiedzy o Polskie i Świecie Współczesnym. Niezależnie od tego, czy uczysz się WOSu na poziomie olimpijskim, czy maturalnym – mamy przygotowany dla Ciebie sprawdzony plan działania, dzięki któremu zrealizujesz swoje cele naukowe! Po skończonej lekturze koniecznie zajrzyj do podstron, które poświęciliśmy naszym kursom!

Źródło: pixabay.com

Mniejszość narodowa to grupa obywateli polskich, która jest mniej liczna niż pozostali obywatele, odróżnia się od nich językiem, kulturą lub tradycją, ponadto ma świadomość własnej historycznej wspólnoty narodowej, utożsamia się z narodem zorganizowanym we własnym państwie, a jej przodkowie zamieszkiwali obecne terytorium Rzeczypospolitej Polskiej od co najmniej 100 lat.

Mniejszość etniczna musi spełnić identyczne warunki, ale w odróżnieniu od mniejszości narodowej nie utożsamia się z narodem zorganizowanym we własnym państwie. W Polsce istnieje dziewięć mniejszości narodowych (Niemcy, Czesi, Słowacy, Ukraińcy, Białorusini, Litwini, Rosjanie, Ormianie, Żydzi) i cztery etniczne (Karaimi, Łemkowie, Tatarzy, Romowie).

Mniejszości narodowe w Polsce

Źródło: pixabay.com

Niemcy to najliczniejsza mniejszość narodowa w Polsce. Liczy niecałe 150 tys. członków i zamieszkuje głównie we wschodniej części województwa opolskiego, na historycznym Górnym Śląsku. W Sejmie zasiada przedstawiciel mniejszości niemieckiej wybierany z listy komitetu wyborczego mniejszości niemieckiej, a w sejmiku województwa opolskiego radni Mniejszości Niemieckiej współtworzą koalicję rządzącą województwem. Przedstawiciele mniejszości niemieckiej to w większości katolicy. Jedną z najważniejszych organizacji reprezentujących tę grupę jest “Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Niemców na Śląsku Opolskim”.

Drugą co do wielkości mniejszością narodową są Ukraińcy. Mieszkają oni przede wszystkim na Podkarpaciu, ale też na ziemiach zachodnich i północnych. Przynależność do tej grupy deklaruje około 50 tys. osób. Warto podkreślić, że członkami mniejszości ukraińskiej nie są osoby, które przybyły do Polski w ostatnich latach, gdyż w większości przypadków nie posiadają polskiego obywatelstwa.

Mniejszość białoruska to ludność głównie autochtoniczna, która występuje przede wszystkim na obszarze województwa podlaskiego. Mniejszość rosyjska skupia się przede wszystkim w dużych miastach oraz na Mazurach i w okolicy Suwałk. Litwini, podobnie jak Białorusini, to ludność autochtoniczna. Spotkać ich można na Suwalszczyźnie, przy granicy z Litwą (Sejny, Puńsk, Trakiszki).

Mniejszość czeska mieszka przede wszystkim na pograniczu, ale jej przedstawicieli można również znaleźć w województwie łódzkim. Silnym ośrodkiem mniejszości czeskiej była wieś Zelów, co wiązało się z działalnością na tym terenie czeskich kolonistów w XIX wieku. Słowacy, stanowiący przede wszystkim ludność autochtoniczną, mieszkają głównie na terenie Spiszu i Orawy.

Mieszkańcy Armenii przybywali do Polski od czasów średniowiecza. Obecnie Ormianie żyją w rozproszeniu, przede wszystkim w miastach. Natomiast Żydzi przed II wojną światową stanowili jedną z większych mniejszości. Z ok. 3,5 miliona polskich Żydów wojnę przeżyło ok. 300 tys. ludzi. Przyczyną gwałtownego spadku liczebności oczywiście jest Holokaust. W okresie PRL-u (szczególnie na skutek wydarzeń z marca 1968 roku) większość polskich Żydów, która przeżyła wojnę, opuściła kraj. W 2011 roku przynależność do tej grupy zadeklarowało około 7500 obywateli RP.

Polskie mniejszości etniczne

Źródło: pixabay.com

Łemkowie to ludność w dużej mierze autochtoniczna, mieszkająca w Beskidzie Niskim. Karaimi z kolei są potomkami średniowiecznych imigrantów, żyją w rozproszeniu, głównie w miastach. Jest to najmniejsza ze wszystkich mniejszości.

Tatarzy osiedlili się na terytorium Polski w XV wieku, są muzułmanami, mieszkają w kilku wsiach na Podlasiu. Romowie (Cyganie) przybywali na terytorium Polski od XV do XIX wieku, obecnie mieszkają przede wszystkim w miastach.

Specyficzną grupą pod względem prawnym są Kaszubi. Ustawa nazywa ich grupą posługującą się językiem regionalnym. Kaszubską przynależność narodową lub etniczną zadeklarowało około 230 tys. osób. Mieszkają na Pomorzu Gdańskim, największy odsetek deklaracji wystąpił w powiatach kartuskim i puckim. Nie są oni mniejszością narodową czy etniczną, ale posiadają rozmaite uprawnienia wynikające z posługiwania się językiem regionalnym.

Żaden specyficzny status grupy mniejszościowej nie przysługuje według ustawy Ślązakom. W spisie powszechnym w 2011 roku przynależność do tej grupy zadeklarowało ponad 800 tys. osób. Ślązacy mieszkają na Górnym Śląsku, w województwie śląskim i opolskim. Od lat trwają starania o uznanie tej grupy za mniejszość lub o przyznanie językowi śląskiemu statusu języka regionalnego.

W regionie działa też wiele śląskich organizacji i stowarzyszeń. Wiele z nich nawiązuje do przedwojennej autonomii Śląska w II Rzeczpospolitej. Istnieją też partie polityczne odwołujące się do idei regionalizmu (Śląska Partia Regionalna, Ślonzoki Razem). Krytycy uznania Ślązaków za mniejszość wskazują na niewielką odrębność kulturową Ślązaków. Według nich deklarowanie tej narodowości to zjawisko społeczne będące swego rodzaju protestem wobec działań państwa po 1989 roku na Górnym Śląsku. W PRL-u walczono z przejawami „śląskości” i traktowano wielu z nich z dużą podejrzliwością jako nielojalnych wobec państwa. Między innymi z tych powodów wielu mieszkańców Śląska z własnej woli lub pod przymusem wyjechało do RFN.

Przywileje mniejszości

Status mniejszości narodowej oznacza dla jej przedstawicieli konkretne gwarancje i uprawnienia. Zabrania się stosowania środków asymilacyjnych bez zgody członków mniejszości oraz dyskryminacji wynikającej z przynależności do danej grupy. Członkowie mniejszości mają prawo do stosowania pisowni swoich imion i nazwisk zgodnych z zasadami gramatyki i alfabetu języka mniejszości.

Istnieje możliwość uznania języka mniejszości za język pomocniczy w kontaktach z administracją samorządową w gminach, w których ponad 20% mieszkańców należy do danej mniejszości. Możliwe jest również wprowadzenie dwujęzycznych nazw miejscowości. Członkowie mniejszości oraz osoby posługujące się językiem regionalnym mają również prawo do edukacji w języku ojczystym, nauki historii i kultury mniejszości. Wyrazem tego jest np. matura z języka kaszubskiego czy łemkowskiego. Państwo przyznaje również dotacje celowe na działalność kulturalną, wydawanie książek i prowadzenie bibliotek czy organizację mediów oraz edukację dzieci i młodzieży.

Mniejszości narodowe dostają też czasem wsparcie od „swoich” państw. Na przykład Republika Federalna Niemiec realizuje programy finansowe czy edukacyjne na rzecz mniejszości niemieckiej w Polsce.

Tylko wybrane grupy mają szczególny status mniejszości narodowej lub etnicznej. Kluczowy oprócz własnej, odrębnej kultury, języka czy tradycji, jest również fakt zamieszkiwania na terenie kraju od naprawdę długiego czasu. Polska jest krajem dość homogenicznym, czyli jednorodnym narodowościowo, mimo to żyją wśród nas również przedstawiciele innych narodów. Warto to dostrzegać i poznawać kulturę mniejszości, a także zobaczyć na własne oczy region zamieszkały przez daną mniejszość.

Mamy nadzieję, że po lekturze wpisu Tymoteusza zagadnienie mniejszości etnicznych nie budzi już u Was wątpliwości! Pamiętajcie, że w dowolnej chwili możecie dopisać się do kursu maturalnego i olimpijskiego z WOSu!

Autor tekstu: Tymoteusz Brzeziński

Sprawdź nasze przygotowania do matury w Twojej okolicy!